De basis van rampenbestrijding en crisisbeheersing

In deze aflevering wordt de basis van rampenbestrijding en crisisbeheersing uitgelegd. Wanneer noemen we iets een crisis en wanneer is het een ramp? Ze vertellen het verschil tussen operationele diensten, ondersteunende diensten en hulpdiensten.

Ook geven ze antwoord op vragen als: welke verantwoordelijkheden hebben de brandweer, politie, GHOR en bevolkingszorg? Wat is een motorkapoverleg? Hoe zit het ook alweer met GRIP? Wanneer wordt er opgeschaald en wie is er dan verantwoordelijk?

Transcript

[Suzette]: Dit wordt toch helemaal niks Walter?

*Walter lacht*

[Suzette]: Hoe dat ze bedacht hebben dat wij dit mochten gaan doen?

[Walter]: Dat wij een podcast op mochten gaan nemen, ja. Het had wel wat voeten in de aarde hè Suzette?

[Suzette]: Gaan ze wel spijt van krijgen denk ik.

[Walter]: Nou dat weet ik niet, maar we hebben een mooie afsluiting. Daar moeten we de mensen alvast een beetje op gaan toebezen. Ze moeten blijven luisteren want het belangrijkste .. zit hem in de staart.

Intro

De melding komt binnen, je trekt je jas aan en stapt de auto in. Maar.. hoe zat het nou ook alweer met GRIP. Wanneer is iets een ramp en wanneer een crisis? Wie is er bevoegd om de medicijnen te regelen en waar kun je mensen het beste opvangen?

Welkom bij de podcast: GRIP op bevolkingszorg - waar we door het bespreken van actuele casussen jou als luisteraar meenemen in de wereld van rampenbestrijding en crisisbeheersing. 

We delen kennis en ervaring met ervaringsdeskundigen, nemen je mee in de bevoegdheden en we bespreken de verschillen tussen praktijk en theorie zodat jij ten tijde van een ramp of crisis de handvatten hebt en hierop terug kunt vallen. Samen leren we van elke casus zodat we nog beter voorbereid zijn op de eerstvolgende ramp of crisis. 

Mijn naam is Walter Janssen en mijn naam is Suzette Hendriks en vandaag gaan we het hebben over de basis van rampenbestrijding en crisisbeheersing. Veel luisterplezier.

Wet Veiligheidsregio’s

[Walter]: Nou Suzette, de basis van rampenbestrijding en crisisbeheersing is de wet veiligheidsregio's. Daar wordt een onderscheid gemaakt tussen een ramp en een crisis. We beginnen met de definitie van crisis, want dit is de kortste definitie. Een crisis wordt in de wet omschreven als een situatie waarin een vitaal belang van de samenleving is aangetast of dreigt te worden aangetast. Vitale belangen zijn essentiële aspecten van veiligheid die bij aantasting door een crisis leiden tot ontwrichting van de samenleving. Voorbeelden van een crisis zijn stroomuitval, dierziekten en pandemieën, denk bijvoorbeeld aan Covid. 

[Walter]: Een crisis heeft altijd te maken met schaarste. Kijk maar naar de coronacrisis, waar schaarste is aan medicijnen zoals de vaccins. De minister heeft tijdens een crisis het gezag. Dat wil niet zeggen dat wanneer we in een beginnende crisissituatie zitten zoals een gaslekkage de minister meteen op zijn fiets stapt en komt kijken. De minister moet geïnformeerd worden bij een crisis, maar dat wil niet altijd zeggen dat hij direct ter plaatse moet komen. Hij heeft wel het gezag. 

[Suzette]: Bij een ramp zit dat anders want een ramp is een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis waarbij het leven en de gezondheid van veel personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken. 

[Suzette]: Het opperbevel tijdens een ramp ligt bij de burgemeester, of bij de voorzitter van de veiligheidsregio wanneer het incident gemeentegrenzen overschrijdt. De driedeling: personen, het milieu of grote materiële belangen, die in deze definitie staat is heel belangrijk want die kan dilemma’s of knelpunten veroorzaken in de praktijk. Tijdens een ramp gaan we ons eerst bezighouden met de gezondheid van personen, dan het milieu en dan de grote materiële belangen, of als het kan tegelijk natuurlijk. Dieren vallen onder grote materiële belangen. Dieren zijn zaken. Wanneer je aangifte gaat doen van dierenmishandeling pakt de politie het aangifteformulier vernieling erbij. Je kunt je voorstellen dat dit een dilemma geeft wanneer de brandweer een gezin uit hun huis red maar de hond moet achterblijven omdat daar geen tijd voor is.

Een ramp of crisis zegt niets over de grootte van het incident. Een ramp kan groter zijn dan een crisis en andersom. Daarbij kan een ramp ook een crisis worden denk aan de casus waar een helikopter in een elektriciteitskabel vliegt (dit is dan een ramp) en vervolgens de stroom voor een woonwijk uren of dagenlang niet beschikbaar is, wat dan weer een crisis is.

 

Verschil operationele diensten - ondersteunende dienst - hulpdiensten

[Walter]: Tijdens een ramp of crisis kennen wij meerdere hoofdrolspelers zoals de brandweer, politie, GHOR en bevolkingszorg. 

 

Brandweer

[Walter]: Brandweer gaat over het voorkomen, beperken en bestrijden brand. Ze beperken en bestrijden gevaar voor mens, milieu en dier bij ongevallen. Daarnaast verkennen ze gevaarlijke stoffen en adviseren ze overheden en organisaties op gebied van brandpreventie, brandbestrijding en voorkomen, beperken en bestrijden van ongevallen met gevaarlijke stoffen. Een taak die minder belicht is de taak van het waarschuwen van de bevolking. 

 

Politie

[Walter]: De politie is verantwoordelijk voor de ordehandhaving denk aan crowdcontrol, crowdmanagement en riotcontrol, de mobiliteit en het bewaken en beveiligen. Hierbij vallen zij onder de burgemeester. Daarnaast gaat de politie ook over opsporing. Er zit hier een tweedeling in. Bij opsporing is de officier van justitie het bevoegd gezag. Deze samenwerking tussen politie en burgemeester zie je terug in de driehoek. De driehoek bestaat uit de burgemeester, de officier van justitie en de politie. 

 

GHOR

[Suzette]: GHOR staat voor Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio. Onder de GHOR valt eigenlijk alles wat te maken heeft met gezondheid zoals ambulance, ziekenhuis, dokters, GGZ, GGD, huisartsenposten maar ook verpleegkundigen, de fysiotherapeut en de tandarts.

 

Binnen de GHOR heb je een tweedeling. De acute- en de Publieke gezondheidszorg. Onder Publieke gezondheidszorg valt onder andere de Infectieziektebestrijding, daar weten we nu allemaal alles van, maar ook de psychosociale hulpverlening. Deze kun je tegenkomen bij rampen of crisis.

 

Bij acute zorg willen we een belangrijk thema uitlichten die je tegen kunt komen tijdens een ramp of crisis namelijk triage. Triage houdt in dat we de verwondingen van slachtoffers gaan beoordelen. Triage doen we in vier categorieën.

T1 = slachtoffers moeten binnen een uur naar het ziekenhuis (golden hour)

T2 = slachtoffers moeten naar het ziekenhuis, hoeft niet binnen het uur.

T3 = de slachtoffers die geschrokken zijn, eventueel naar de huisarts moeten. En dit zijn ook de slachtoffers die je eventueel op een opvanglocatie tegen kunt komen.

D = daarnaast heb je nog de D. Dit zijn de slachtoffers die gaan binnenkort overlijden of die zijn overleden.

De GHOR gaat over de T1 en de T2 slachtoffers, de slachtoffers die naar het ziekenhuis moeten. De D’s voor de politie zijn omdat de politie gaat uitzoeken hoe deze personen zijn overleden. De T3’s zijn de personen die we eventueel op zouden kunnen vangen in een opvanglocatie.

 

Bevolkingszorg

[Suzette]: Daarnaast kennen we ook nog bevolkingszorg. Bevolkingszorg is de benaming voor de functionarissen die tijdens een ramp of een crisis de gemeentelijke processen uitvoeren. Denk hierbij aan bouwbeheer, veiligheid van constructie bij branden of explosies. Of het opvangen en vervoeren van mensen na een incident. Daarnaast is het belangrijk om feitelijke gegevens boven water te krijgen zoals wie staat op welk adres ingeschreven, wie is eigenaar van dit gebouw en de gemeente is eigenaar van deze bronbestanden. 

 

[Suzette]: Deze vier politie, brandweer, GHOR en bevolkingszorg noemen wij de operationele diensten. In de kranten, het nieuws en je buren zullen ze het hulpdiensten noemen maar wij als professionals noemen ze operationele diensten. Deze vier operationele diensten zijn het makkelijkst te onthouden aan de hand van de Nederlandse vlag met wimpel. Rood is de brandweer, wit de GHOR, blauw de politie en de oranje wimpel staat voor bevolkingszorg, waarbij de vlag dient als een geheugensteuntje.

 

Hulpdiensten

[Walter]: Naast de operationele diensten kennen we ook nog de hulpdiensten. Hulpdiensten zijn alle diensten die de vier operationele diensten ondersteunen tijdens een ramp of crisis. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een busbedrijf, een cateraar of een hotel, waar je naar toekan. Maar ook Salvage en het Nederlands Rode Kruis. 

 

Defensie

[Suzette]: Naast de operationele diensten en de hulpdiensten kennen we ook een ondersteunende dienst. Defensie. Tijdens oorlogstijd is defensie de baas en zijn de vier operationele diensten ondersteunend aan defensie. Tijdens rampen en crisistijd ondersteund defensie de operationele diensten. Zij vallen dan ook altijd onder het bevel van een van de vier operationele diensten. Denk hierbij aan de blushelikopters waarmee defensie de brandweer tijdens een brand kan ondersteunen, of tijdens corona waarbij defensie heeft geholpen met het tellen van de bedden op de intensive care. Defensie kan de politie helpen bijvoorbeeld tijdens de rellen door de ME in te zetten, denk aan de koninklijke marechaussee (KMAR). En Defensie kan bevolkingszorg helpen door bijvoorbeeld het regelen van extra opvanglocaties of het vervoeren van mensen tijdens hoogwater.

 

GRIP

[Walter]: Voordat we het over de GRIP-structuur gaan hebben gaan we het eerst hebben over het Motorkapoverleg. 

 

MKO (KBO)

[Walter]: Het Motorkapoverleg afgekort MKO is het gestructureerd overleg tussen de operationele diensten: politie brandweer GHOR en bevolkingszorg tijdens hun dagdagelijkse werkzaamheden. Tijdens het MKO is er geen eenhoofdige leiding. Wanneer de operationele diensten bij een incident staan waar brand is zal de brandweer vanzelfsprekend een stap naar voren doen omdat zij hier meer verstand van hebben. Bij een incident met strafbare feiten zal de politie een stap naar voren doen en bij een incident met veel gewonden zal de GHOR een stap naar voren doen. Ondanks dat het overleg multidisciplinair is, wat inhoudt een overleg met meerdere disciplines, zijn de besluiten die zij nemen monodisciplinair, voor hun eigen operationele dienst. Het motorkapoverleg wordt soms ook wel het kofferbak overleg genoemd, maar dan staat de auto andersom.

 

[Walter]: Wanneer de operationele diensten bij het motorkapoverleg staan en zij behoefte hebben aan een gecoördineerde inzet en een eenhoofdige leiding, dan kunnen zij er GRIP van maken. GRIP staat voor Gecoördineerde Regionale Incident(en)bestrijdingsprocedure. Bij de GRIP structuur beginnen we met tellen bij GRIP 1. We kennen vier GRIP’s in Nederland die een basis hebben in de wet. 

 

GRIP 0

[Walter]: Je zou wel eens van GRIP 0 gehoord kunnen hebben maar dit bestaat niet. Wij van V&R hebben het dan over GRIP-niks of einde GRIP. Iets coördineren op het niveau van nul geeft kortsluiting in mijn hoofd. Gelukkig word ik in deze mening gesteund door de Onderzoeksraad voor Veiligheid naar aanleiding van een brand in 2010. 

 

GRIP 1

[Suzette]: Bij het uitleggen van de GRIP structuur gebruiken we even het voorbeeld van een brand in een school. Dit is de plaats van het incident. Om de plaats incident trekken we een ruime veiligheidscirkel en dit noemen we dan het brongebied. Bij GRIP 1 komt dan een team samen die zich bezig gaat houden met dat brongebied. Dit team noemen we het CoPI. CoPI staat voor Commando Plaats Incident. Het CoPI bestaat uit een vertegenwoordiger van de brandweer, politie, GHOR en bevolkingszorg, de operationele diensten. De vertegenwoordigers van deze operationele diensten worden officier van dienst genoemd. In het CoPI zit ook een leider CoPI, die zoals de naam al aangeeft leiding geeft aan het CoPI, en een ondersteunend functionaris van crisiscommunicatie en een informatiemanager. Dit CoPI gaat zich dus bezighouden met de plaats incident in het brongebied. Zijn er strafbare feiten gepleegd dan hebben we naast een plaats incident ook nog een plaats delict. Er verandert dan niets aan de samenstelling van het CoPI behalve dat de politie extra taken erbij krijgt, namelijk die van opsporing. 

 

[Suzette]: Wanneer de rook van de brand richting de naastgelegen woonwijk trekt kan het CoPI adviseren om op te schalen naar GRIP 2. Zo kunnen zij zich bezig blijven houden met de plaats incident en kan een extra team zich bezig gaan houden met bijvoorbeeld het evacueren van de woonwijk vanwege de rook. Het gebied waarin de woonwijk ligt noemen we dan het effectgebied.

 

GRIP 2

[Suzette]: Bij GRIP 2 komt naast het CoPI nog een team erbij: het ROT. Het ROT staat voor regionaal operationeel team. In dit ROT zitten net zoals bij het CoPI opnieuw vertegenwoordigers van de operationele diensten aan tafel. De functionarissen in het ROT worden algemeen commandanten genoemd. In het ROT zit ook een regionaal operationeel leider (ROL), een ondersteunend functionarissen zoals crisiscommunicatie en een informatiemanager. Het ROT houdt zich dus bezig met het effectgebied maar bij een incident is niet altijd sprake van een geografisch aangegeven effectgebied. Het ROT kan zich ook bezig gaan houden met de impact van het incident, dit noemen we dan ook een effect- of impactgebied. Het effectgebied is niet zo zeer rook of iets dergelijks, maar meer het gevoel, de ontsteltenis van de omgeving, school, omwonenden, ofwel de impact. In het ROT sluit ook altijd een liaison van defensie aan. Een regionaal operationeel militair adviseur. Deze kijkt mee waar defensie de civiele diensten kan assisteren, een civiel - militaire samenwerking.

 

GRIP 3

[Walter]: Naast het CoPI dat zich bij GRIP 1 met de plaats incident bezighoudt en het ROT dat zich bij GRIP 2 met het effect of het effectgebied bezig houdt kan er ook nog sprake zijn van een GRIP 3. Denk weer even aan het voorbeeld van de school. Stel dat de school afbrandt, dan hebben de kinderen geen school meer om naartoe te gaan. Dan komt een extra team bij elkaar: het gemeentelijk beleidsteam afgekort GBT, om dit soort beleidsvragen te gaan behandelen. Moet er een nieuw schoolgebouw geopend worden of krijgen de kinderen een week vakantie? De burgemeester van de incident gemeente geeft leiding aan het GBT. In het GBT zitten opnieuw de operationele diensten. De vertegenwoordigers van deze operationele diensten worden strategisch adviseurs genoemd. De burgemeester zit volgens de GRIP structuur dus bij het GBT pas voor het eerst aan tafel om besluiten te nemen over beleidsvragen en bestuurlijk sensitieve kwesties met betrekking tot de ramp maar let op hij heeft wel al vanaf GRIP 1 het opperbevel zoals beschreven staat in de Wet Veiligheidsregio’s.

 

GRIP 4

[Walter]: We hebben net geleerd dat bij GRIP 1 tot en met GRIP 3 de burgemeester het opperbevel heeft. Hoe zit dat dan wanneer de school en dus het brongebied zich bijvoorbeeld in gemeente A bevindt en de rook over gemeente B trekt? Dan zouden twee burgemeesters samen de baas zijn. Ik denk dat we allemaal wel weten dat dat niet zo’n goed idee is en daar heeft de wetgever over nagedacht. Als het bron- of effectgebied de gemeentegrenzen overschrijdt is er sprake van een GRIP 4 en dan heeft de voorzitter van de Veiligheidsregio het opperbevel. Deze wordt benoemd door de minister. De wet stelt dat bij GRIP 4 het regionaal beleidsteam bijeen komt, onder leiding van deze voorzitter van de Veiligheidsregio. De burgemeesters van de gemeenten waar het bron- en effectgebied is nemen deel aan dit RBT. Dit houdt in dat er geen GBT meer is. De burgemeesters kunnen niet in twee overleggen tegelijk aanwezig kunnen zijn. Omdat er altijd maar een burgemeester met de bijbehorende bevoegdheden kan zijn per gemeente. Verder zit in het RBT de hoofdofficier van justitie. De voorzitters van elk direct betrokken waterschap worden uitgenodigd, zij beslissen zelf of zij aan tafel komen zitten. Bij GRIP 4 zou je meerdere CoPI’s kunnen hebben en maar een ROT.

 

GRIP 5

[Suzette]: Tot slot dan nog GRIP 5. We hadden al gezegd dat er maar vier GRIP’s een basis hebben in de Wet Veiligheidsregio’s. Daarom mag je GRIP 5 meteen vergeten want deze GRIP heeft geen basis in de wet. GRIP 5 zou gaan over een incident dat de grenzen van een veiligheidsregio overschrijdt. 

 

[Suzette]: Bij het MKO en de genoemde teams CoPI, ROT, GBT en RBT kan eventueel een liaison aansluiten. Dit is bij het CoPI bijvoorbeeld de conciërge van de school, omdat hij weet hoe de school eruit ziet. Bij het ROT is een liaison bijvoorbeeld de voorzitter van de ouderraad die meer informatie kan geven. Bij het GBT of RBT bijvoorbeeld de directeur van de school om mee te denken over een oplossing voor een alternatief schoolgebouw. 

 

Beeldvorming

[Suzette]: Even voor de beeldvorming. Een GRIP 1 vindt gemiddeld een keer per week ergens in Nederland plaats, een GRIP 2 vindt gemiddeld een keer per maand ergens in Nederland plaats en een GRIP 3 ongeveer een keer per kwartaal. Een GRIP 4 vindt ongeveer een keer per jaar zoals het hoogwater in Limburg-Zuid. Als het goed is, is er in jouw gemeente dus niet wekelijks een GRIP 1 situatie. Is dat wel zo mag je ons altijd bellen ;)

 

Walter’s Wijntip

[Walter]: Mocht je van dit alles dorst hebben gekregen.. Hier Walter’s Wijntip. Probeer eens een karaktervolle, fris en geconcentreerde smaak van een Chablis uit Italie. De smaakrijke Gavi. Het heeft een volle body, spanning en karakter en brengt de smaakpapillen in vervoering. Iets wat je heel goed tijdens een ramp of crisis, de bestudering daarvan althans kan drinken. Want, het is pas crisis als de wijn op is. Proost

[Suzette]: Proost. Dankjewel Walter voor de wijntip en dankjewel voor het luisteren. 

[Walter]: Dankjewel.

 

Outro

Bedankt voor het luisteren naar deze podcast. Heb je nog vragen, opmerkingen, ideeën voor een onderwerp of wil je meer weten over een bepaalde casus laat het ons dan weten. Tot volgende maand.